Piłka nożna i anime na podwórku

Wracając pamięcią do lat 90., trudno oprzeć się uśmiechowi. Pamiętacie te czasy, gdy mały, zakrzywiony ekran telewizora (często jeszcze czarnobiałego), a na nim kanał Polonia 1 był naszym oknem na świat anime (to, co wiemy dziś, że nazywa się anime, wtedy było tylko bajkami z Polonii 1, albo chińskimi bajkami)? W tych beztroskich latach, każdy poranek z "Kapitanem Jastrząbem" był jak otwarcie drzwi do egzotycznego świata, gdzie piłka nożna była czymś więcej niż grą - była wielką pasją, osią fabuły dużo bardziej rozwiniętej i skomplikowanej, niż w innych, niejapońskich bajkach znanych z TVP.

Mimo wyraźnej przepaści między animowaną fantazją widowiskowych meczy na ekranie a rzeczywistością naszych podwórkowych kopanin, "Kapitan Jastrząb" stał się naszym bohaterem. Jego historia była pełna dramatu, wytrwałości i ducha sportowej rywalizacji. Były to czasy, kiedy mecz w anime mógł trwać tygodniami, a każda akcja była analizowana z taką precyzją, że nawet komentatorzy sportowi mogliby się uczyć. Tak, jakby się zastanowić, mecze te bardzo przypominały swoją długością, bogatymi retrospekcjami i analizami psychologicznymi dynamiczne wydarzenia z innego anime – walki w Dragon Ballu.

W każdym razie, pół naszego pokolenia, z pilną regularnością, śledziło każdy odcinek tej „chińskiej bajki”. Dla jednych stała się ona bramą do świata anime, rozpalając wyobraźnię i prowadząc przez kolejne gatunki i seriale. Dla innych była to iskra, która rozpaliła trwałą miłość do piłki nożnej. Kapitan Jastrząb zostawił trwały ślad w naszych sercach i umysłach.

Bałagan w tytule

Oryginalna nazwa tego anime to "キャプテン翼" (Captain Tsubasa). Słowo "Tsubasa" w japońskim języku oznacza "skrzydła". Jest to słowo symboliczne i często używane w japońskiej kulturze i literaturze jako metafora wolności, marzeń i aspiracji. W kontekście anime "Kapitan Tsubasa", nazwa ta może symbolizować zdolność głównego bohatera, Tsubasy Oozory, do osiągania swoich celów i marzeń, tak jakby miał skrzydła, które pozwalają mu latać ponad przeszkodami. To także nawiązanie do jego talentu i ambicji w piłce nożnej, gdzie "skrzydła" mogą symbolizować jego prędkość, zręczność i zdolność do "latania" na boisku.

Skąd zatem „Kapitan Jastrząb” wziął się na Polonii 1 (a nie Tsubasa)? Jak pamiętamy, wychowaliśmy się na prawdziwych poliglotów, ponieważ za młodu oglądaliśmy japońskie bajki na włoskim dubbingu z polskim lektorem. Takie kombo. Zatem, jak się nazywało to anime w języku włoskim? W Italii było znane, jako "Holly e Benji". Holly był włoskim odpowiednikiem Tsubasy Oozory (Kapitana Jastrzębia), a Benji był włoskim imieniem Genzo Wakabayashiego, jednego z głównych rywali Tsubasy. No, czyli tu też nie Jastrząb. Cóż, być może ktoś uznał, że to bardziej pasuje do naszych słowiańskich uwarunkowań, albo po prostu brzmiało to dostojniej niż 'Kapitan Piłka Nożna'.

W Polsce w latach 90. nie było jeszcze tak silnej świadomości na temat japońskiej kultury i mangi (można zaryzykować stwierdzenie nawet, że była bliska zeru), więc tłumacze i dystrybutorzy często adaptowali tytuły zagranicznych produkcji, aby lepiej rezonowały z lokalnymi widzami. Wybór nazwy "Kapitan Jastrząb" mógł być podyktowany chęcią nadania tytułowi bardziej dynamicznego i sportowego charakteru, pasującego do treści serialu, który koncentruje się na piłce nożnej i rywalizacji. Jastrząb jako ptak drapieżny, symbolizujący szybkość, siłę i zwinność, dobrze oddaje ducha sportowej rywalizacji oraz charakter głównego bohatera, który jest utalentowanym i zdecydowanym piłkarzem. 

Początki "Kapitana Tsubasy" w Japonii

"Kapitan Tsubasa" jest owocem kreatywności Yōichiego Takahashiego. Jego historia zaczyna się w 1981 roku, kiedy to Takahashi, będąc zagorzałym fanem piłki nożnej, postanowił stworzyć mangę, która zainspiruje młodych Japończyków do uprawiania tego sportu. Manga zadebiutowała w magazynie Shūkan Shōnen Jump, jednym z najpopularniejszych tygodników mangi w Japonii. Takahashi, mówiąc o swoim dziele, wyznał: "Chciałem stworzyć postać, która będzie symbolem marzeń i aspiracji, stąd Tsubasa stał się ikoną determinacji i ciężkiej pracy".

Sukces mangi szybko przerodził się w serial anime, który zadebiutował w 1983 roku, produkowany przez studio Tsuchida Production. "Kapitan Tsubasa" szybko stał się fenomenem kulturowym w Japonii, inspirując całe pokolenia młodych fanów piłki nożnej. Jego wpływ na popkulturę i sport był nieoczekiwany, a sam Takahashi przyznał: "Nigdy nie przypuszczałem, że moja praca będzie miała taki globalny wpływ". Popularność serialu przyczyniła się do powstania licznych kontynuacji, filmów kinowych i gier wideo, cementując status "Kapitana Tsubasy" jako jednego z istotnych dzieł w historii anime.

Międzynarodowy sukces "Kapitana Tsubasy" był równie imponujący. Seria zdobyła szerokie grono fanów nie tylko w Azji, ale również w Europie i Ameryce Łacińskiej, gdzie przyczyniła się do wzrostu popularności piłki nożnej wśród młodzieży. W wielu krajach, w tym we Włoszech, gdzie serial znany był jako "Holly e Benji", i w Polsce, gdzie otrzymał nazwę "Kapitan Jastrząb", stał się integralną częścią kultury telewizyjnej lat 90. Praca Takahashiego nie tylko bawiła, ale także inspirowała młodych ludzi do ścigania własnych marzeń, zarówno na boisku, jak i poza nim.

Fabuła i główne postacie

 Tsubasa Oozora – Główny napastnik

Centralną postacią "Kapitana Tsubasy" jest młody, utalentowany piłkarz – Tsubasa Oozora. Jego pasja do futbolu jest niewiarygodna, a determinacja w dążeniu do celu – podziwu godna. Tsubasa, od wczesnych lat swojego dzieciństwa, marzy o zdobyciu Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej. Jego znakiem rozpoznawczym jest słynny "Drive Shoot" – potężny strzał, którego pierwsze użycie widzimy już w początkowych odcinkach serialu. Charakterystyczne jest jego przywództwo, optymizm i sportowa rywalizacja, zwłaszcza z Kojiro Hyugą, który jest jego głównym rywalem, ale też i przyjacielem.

Kojiro Hyuga – Rywal i sprzymierzeniec

Kojiro Hyuga, znany ze swojego agresywnego stylu gry i potężnego "Tygrysiego Strzału", jest kontrastem dla Tsubasy. Choć jego determinacja i chęć zwycięstwa są równie imponujące, jego charakter jest bardziej surowy, co czyni z niego naturalnego rywala dla Tsubasy. W późniejszych odcinkach serialu Hyuga przechodzi znaczącą ewolucję, stając się ważny dla japońskiej reprezentacji.

Genzo Wakabayashi – Niezłomny bramkarz

Genzo Wakabayashi, pierwszy poważny rywal Tsubasy, jest genialnym bramkarzem. Jego zdolności bramkarskie są legendą już od pierwszych meczów Tsubasy w szkole podstawowej. Ich pierwsze spotkanie, pełne rywalizacji i wzajemnego szacunku, staje się kluczowym momentem w serialu. Wakabayashi, z czasem, staje się sojusznikiem Tsubasy, a ich współpraca jest kluczowa dla sukcesów drużyny.

Inne wątki

Serial opowiada historię Tsubasy od jego dzieciństwa, przez szkołę średnią, aż po karierę zawodową. W pierwszych odcinkach widzimy, jak młody Tsubasa przybywa do miasta Nankatsu, gdzie jego talent szybko zostaje zauważony. Serial skupia się na jego rozwoju, wyzwaniach i rywalizacjach, zarówno na boiskach szkolnych, jak i międzynarodowych turniejach. Szczególnie pamiętny jest mecz finałowy między Nankatsu a Toho, gdzie Tsubasa i Hyuga stają naprzeciw siebie w dramatycznym starciu.

Kulminacja

Jednym z najbardziej emocjonujących momentów jest Mistrzostwo Świata Juniorów, gdzie Tsubasa i jego drużyna reprezentują Japonię. Serial ukazuje nie tylko pasję do piłki nożnej, ale również ważne życiowe lekcje, takie jak praca zespołowa, poświęcenie i dążenie do celu mimo przeszkód. "Kapitan Tsubasa" to więcej niż serial o piłce nożnej; to opowieść o marzeniach, przyjaźni i dążeniu do doskonałości. 

„Kapitan Tsubasa" – technika animacji

Styl Animacji

"Kapitan Tsubasa" charakteryzował się stylem animacji, który był typowy dla japońskich produkcji lat 80. i 90. Zauważalny był wyraźny kontrast między statycznymi tłami a dynamicznie rysowanymi postaciami, co pozwalało na skupienie uwagi widza na akcji głównych bohaterów. Charakterystyczne były również długie, przeciągłe sekwencje meczów piłkarskich, gdzie pojedyncze akcje, takie jak strzały na bramkę czy drybling, były rozciągane w czasie, aby zbudować napięcie dramatyczne. Ta technika, znana jako "time dilation" w animacji, pozwalała na szczegółowe przedstawienie myśli i emocji postaci w kluczowych momentach gry. Sceny meczów często były urozmaicane efektami specjalnymi, jak błyskawice czy aura wokół piłki, co nadawało im niemal nadprzyrodzonego wymiaru.

Charakterystyczne Cechy i Techniki Animacyjne

Kolejnym charakterystycznym elementem serialu była ekspresyjność postaci. Mimika i gesty bohaterów były mocno wyolbrzymione, co pozwalało na przekazywanie szerszego zakresu emocji, od radości po rozpacz. Animacja twarzy, szczególnie w momentach największego napięcia, była bardzo wyrazista. Również ruchy postaci podczas gry w piłkę nożną były przerysowane, z naciskiem na ich niezwykłe umiejętności i siłę. Przykładowo, strzały Tsubasy były często przedstawiane z wielokrotnym powtórzeniem ujęcia w różnych perspektywach, aby podkreślić ich moc i precyzję. W serialu widoczny był również specyficzny sposób przedstawiania ruchu – postacie często poruszały się z przesadną szybkością i zwinnością, co miało na celu podkreślenie ich atletycznych zdolności.

Technika i Innowacje

"Kapitan Tsubasa" wykorzystywał również inne techniki animacyjne, które były nowatorskie w tamtym okresie. Przykładowo, stosowanie "freeze frame", czyli zatrzymania akcji na kluczowym ujęciu, pozwalało na dodatkowe budowanie napięcia. Animacja była też uzupełniana o detale, takie jak efekty świetlne czy zmiany kątów kamery, co nadawało scenom głębi i dynamiki. W serialu często stosowano również technikę "panningu" kamer, gdzie kamera śledziła ruch piłki czy postaci, tworząc wrażenie ciągłości akcji. Te techniki, choć dziś mogą wydawać się standardowe, w tamtym czasie mogły być uznane za przełomowe i miały istotny wpływ na rozwój technik animacyjnych w kolejnych japońskich produkcjach.

Kontynuacje i Adaptacje "Kapitana Tsubasy"

Kolejne serie anime

"Kapitan Tsubasa" odniósł ogromny sukces, co doprowadziło do powstania kilku kontynuacji i adaptacji. Po oryginalnej serii z lat 80. przyszła seria "Captain Tsubasa J" w 1994 roku, prezentująca dalsze losy Tsubasy w Japonii i za granicą. Następnie, "Captain Tsubasa: Road to 2002" z 2001 roku, kontynuowała historię, koncentrując się na karierze Tsubasy w Brazylii i Europie. W 2018 roku, w odpowiedzi na rosnące zainteresowanie nowymi pokoleniami fanów, została wydana nowa adaptacja anime, która jest nowoczesną reinterpretacją oryginalnej historii, zaktualizowaną o nową grafikę i animację.

 Gry video

W zakresie gier wideo "Kapitan Tsubasa" także zaznaczył swoją obecność, z serią gier obejmującą różne platformy i gatunki (poniżej tylko drobna garstka z morza growych adaptacji):

Captain Tsubasa (1988, NES/Famicom) - wydana przez Tecmo, ta gra jest jedną z pierwszych w serii, łączącą elementy gry sportowej z RPG. Gracze kontrolują drużynę Tsubasy, starając się zdobyć mistrzostwo.

Captain Tsubasa Vol. II: Super Striker (1990, NES/Famicom) - kontynuacja pierwszej gry, wprowadzająca ulepszenia w grafice i rozgrywce. Gra ta była bardziej rozbudowana i oferowała bardziej zaawansowaną fabułę.

Captain Tsubasa 3, 4, 5 (1992-1994, Super Famicom) - seria gier na Super Famicom kontynuowała trend mieszania RPG z akcją sportową, wprowadzając nowe postacie i ruchy.

Captain Tsubasa J: Get in the Tomorrow (1995, PlayStation) - gra, która wykorzystywała możliwości techniczne PlayStation, oferując bardziej płynną animację i bogatszą grafikę. 

Captain Tsubasa: Rise of New Champions (2020, PS4, Nintendo Switch, PC) - najnowsza gra z serii, wydana przez Bandai Namco Entertainment, łączy szybką akcję z elementami RPG. Gra zyskała uznanie za dynamiczną rozgrywkę i wierność duchowi oryginalnej serii. 

Inne Adaptacje

Poza grami wideo, "Kapitan Tsubasa" znalazł swoje miejsce także w innych formach mediów. Wielokrotnie adaptowany był do postaci mangi, z których każda przedstawiała różne etapy kariery Tsubasy, a także został przetłumaczony na wiele języków, docierając do międzynarodowej publiczności. Serial zainspirował także różnorodne produkty, od ubrań i akcesoriów, po figurki i zestawy kolekcjonerskie. Jego wpływ na kulturę piłkarską jest również widoczny, z wieloma profesjonalnymi piłkarzami przyznającymi, że byli inspirowani serią w swojej młodości. 

Odbiór tych adaptacji był różnorodny, ale ogólnie seria "Kapitan Tsubasa" utrzymuje silną pozycję w kulturze popularnej, będąc kochaną przez wiele pokoleń fanów zarówno piłki nożnej, jak i anime.

Wpływ anime o Tsubasie na prawdziwych piłkarzy

"Kapitan Tsubasa" zainspirował wielu rzeczywistych piłkarzy do gry w piłkę nożną. Hidetoshi Nakata, były japoński piłkarz, znany był z noszenia ze sobą egzemplarzu mangi "Kapitan Tsubasa”. Jego transfer do Serie A był przełomowy i przyczynił się do wzrostu popularności piłki nożnej w Japonii i południowo-wschodniej Azji​​.
 

Inni znani piłkarze, tacy jak Fernando Torres, również przyznali, że byli zainspirowani przez "Kapitana Tsubasę". Torres stwierdził, że marzył o zostaniu profesjonalnym piłkarzem po obejrzeniu Tsubasy w telewizji, a jego chęć bycia jak Tsubasa wpłynęła na jego karierę. Podobne wyznania można usłyszeć od innych piłkarzy, takich jak Alessandro Del Piero, Alexis Sanchez, Julian Draxler i Abel Hernández, którzy dorastali, oglądając "Kapitana Tsubasę"​​.

Wpływ "Kapitana Tsubasy" na piłkę nożną jest znaczący, zarówno w Japonii, jak i na świecie. Serial stał się nie tylko częścią japońskiej popkultury, ale także zainspirował pokolenie piłkarzy na całym świecie do gry w piłkę nożną i realizacji swoich marzeń sportowych.

Głównym bohaterem jest samodoskonalenie się

"Kapitan Tsubasa", ten kreskówkowy bohater lat 90., stał się czymś więcej niż tylko kolejnym anime, które wypełniało poranki wielu młodych widzów. Seria ta, z niespotykaną elegancją, wtargnęła na polskie podwórka, przemieniając każdą niepozorną piłkę w magiczny artefakt, zdolny do wykonania najbardziej spektakularnych strzałów. Nostalgiczne wspomnienia o nieskończonych meczach, gdzie każda akcja rozciągała się na wiele odcinków, są żywym dowodem na to, jak głęboko "Kapitan Tsubasa" zapadł w pamięci młodych fanów piłki nożnej i anime. To nie była zwykła bajka, to była epopeja futbolu, gdzie każdy strzał miał swoją dramaturgię.

Ciekawe jest, że najczęściej tak wspominamy te książki, bajki, anime, czy filmy, które kładą szczególny nacisk na pasję wytrwałość w samodoskonaleniu się. Pod tym kątem, można powiedzieć, że anime takie, jak Kapitan Tsubasa, Dragon Ball, czy Naruto to ten sam gatunek. W zdaniu „Jako dziecko, oglądając przygody …. i jego niezłomną determinację w dążeniu do celu, uczyłem się, że marzenia i ciężka praca mogą prowadzić do osiągnięcia rzeczy niemożliwych” w miejsce wielokropka można by wstawić zarówno „Goku”, „Tsubasy”, czy „Uzumaki”. I może dlatego oceniamy te bajki jako najsilniej kształtujące człowieka na dalsze życie.

"Nie mogę przegrać, bo to moje marzenie.

Football to moje marzenie"

 - Tsubasa Oozora